Na historię Muzeum Narodowego w Szczecinie składają się: inicjowanie, organizowanie i otwieranie poszczególnych działów i oddziałów. Najnowszym z nich jest Centrum Dialogu Przełomy. Do jego powstania wiodły dwa nurty, które ostatecznie zlały się w jeden, stając się – jak dotąd – największym przedsięwzięciem inwestycyjnym Muzeum. Rezultatem tych działań było zbudowanie oryginalnej siedziby Oddziału, rozsławionej w świecie licznymi nagrodami architektonicznymi.

Pierwszy nurt stanowiła działalność Muzeum. Zanim rozpoczęto inwestycję, wielokrotnie podkreślano, że niewielki oddział Muzeum Historii Szczecina, działający w Ratuszu Staromiejskim z XIV wieku – odbudowanym również przez Muzeum – jest zbyt skromny kubaturowo, aby właściwie przedstawić polską historię Pomorza Zachodniego po 1945 roku. Tym niemniej w latach poprzedzających decyzję o zbudowaniu CDP zintensyfikowano działalność Muzeum w celu odnowienia i uzupełnienia historii ziemi szczecińskiej zdominowanej przez mocno ocenzurowaną narrację PRL-owską. Zorganizowano dwie monumentalne wystawy o najnowszych dziejach pomorskich: „Ojczyzna wielu” (2002) – dotyczącą problematyki wysiedlenia ludności niemieckiej i pionierskich czasów społeczeństwa polskiego, oraz „Codzienność historii” (2005) – o całej polskiej historii Pomorza do lat 90. Znacząco została zmodernizowana wystawa w Ratuszu Staromiejskim pod tytułem „Hans Stettiner i Jan Szczeciński” (2009). Nadal jednak nie było miejsca na stałą nowoczesną ekspozycję dotyczącą największej dumy mieszkańców Pomorza – kilku antykomunistycznych zrywów, które doprowadziły do przełomu 1989 roku. Stały się one silnym elementem tożsamości regionalnej i wręcz domagały się instytucjonalnego upamiętnienia.

W te autentyczne tęsknoty społeczne utrafił drugi nurt – inicjatywa dziennikarki Agnieszki Kuchcińskiej-Kurcz pod nazwą „muzeum przełomów”. Autorka niestrudzenie propagowała swą ideę, która znalazła ostatecznie poparcie władz Szczecina i województwa zachodniopomorskiego. Po okresie wahań dotyczących organizacyjnych rozwiązań (początkowo planowano, by była to instytucja miejska) Marszałek Województwa Zachodniopomorskiego Władysław Husejko i Prezydent Miasta Szczecina Piotr Krzystek zdecydowali, że Urząd Miasta Szczecina udostępni teren skweru z pomnikiem Ofiar Grudnia 1970, potocznie zwany Aniołem Wolności, a instytucja Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego – Muzeum Narodowe w Szczecinie, borykające się z problemem miejsca na właściwe eksponowanie historii najnowszej – zajmie się inwestycją i organizacją nowego oddziału Centrum Dialogu Przełomy. W 2009 roku Muzeum ogłosiło wspólnie ze szczecińskim oddziałem Stowarzyszenia Architektów Polskich konkurs architektoniczny na siedzibę oddziału. I tak rozpoczęła się historia CDP.

Wystawa stała w Centrum nie jest dokładnie wystawą całej historii społecznej i politycznej – skupia się na historii działań i wydarzeń zmierzających do odzyskania podmiotowości obywatelskiej oraz odzyskania suwerenności państwowej przez Rzeczpospolitą. Koncepcją porządkującą była idea, że wszystkie te wydarzenia na Pomorzu złożyły się na drogę do Okrągłego Stołu, symbolu historycznego kompromisu, pozwalającego na pokojową zmianę ustroju.
Kształt wystawy, nagrodzonej ministerialną Sybillą, okazał się wyjątkowy na tle panujących w ówczesnej Polsce trendów ekspozycyjnych. Cały budynek, zaprojektowany przez Roberta Koniecznego, zyskał międzynarodową sławę dzięki licznym wyróżnieniom. Widok falistej sylwetki CDP, stapiając się z „kryształkowym” konturem pobliskiej Filharmonii Szczecińskiej, został jedną z ikon miasta. Jeszcze ważniejsze jest jego wniknięcie w tkankę społeczną Szczecina. Centrum stało się forum spotkań i rozmów wielu pionierów oraz uczestników wydarzeń historycznych, dla których jest symbolem ich wkładu w idee wolności obywatelskiej i niepodległości polskiej. A powierzchnia budynku, która jest zarazem miejskim placem, stanowi miejsce spotkań, spacerów, manifestacji i wydarzeń kulturalnych.

Centrum Dialogu Przełomy jako Oddział Muzeum Narodowego w Szczecinie działa już pięć lat. Kieruje nim Agnieszka Kuchcińska-Kurcz, autorka pomysłu i niżej przedstawionego raportu.

Lech Karwowski
Dyrektor Muzeum Narodowego w Szczecinie