Dwudziestego czerwca 2013 młodzież szczecińskich liceów uczestniczyła w uroczystej premierze filmu Santa Rosa. Odyseja w rytmie mariachi opowiadającego historię dzieci polskich zesłańców, które wyszły z terenów Związku Radzieckiego wraz z armią generała Andersa. To przejmująca opowieść o małych tułaczach, którzy schronienie w latach wojny znaleźli aż w Meksyku. Po zakończeniu działań wojennych część emigrowała do Stanów Zjednoczonych lub Kanady. Niektórzy powrócili do Polski. Film opowiada o przeżyciach jednego spośród nich, mieszkańca Szczecina. Prezentacji filmu, która odbyła się w Teatrze Lalek „Pleciuga”, towarzyszyła debata. Film w dydaktyce jest jedną z powszechnie stosowanych technik z grupy metod waloryzacyjnych.
JAKA TO METODA?
Metody waloryzacyjne (eksponujące) to te, których realizacja wiąże się z wywołaniem autentycznych emocji u uczniów. Dzielą się na impresyjne oraz ekspresyjne. Emocje są związane z systemem wartości, postawami, stosunkiem osobistym ucznia do sprawy, postaci, dzieła.
Metody impresyjne (łac. impressio – wrażenie) są ukierunkowane na wewnętrzne przeżycia uczestników zajęć. Dzięki stosowaniu metod impresyjnych nauczyciele mogą wpływać na kształtowanie postaw wychowanków, spowodować refleksję oraz zachęcić do identyfikacji z promowanym przez szkołę systemem wartości. W toku pracy z zastosowaniem metod impresyjnych uczeń powinien być zachęcony do pozyskania informacji o twórcy i jego dziele.
Dzięki takim sposobom pracy uczymy dzieci i młodzież odbioru różnorodnych dzieł sztuki oraz kształtujemy postawę gotowości uczestnictwa w kulturze. Metody impresyjne sprzyjają również aktywności własnej uczniów wobec problemów, jakie niesie ze sobą bycie członkiem społeczności: szkolnej, lokalnej, regionalnej, narodowej. Ważne jest, aby uczniowie byli skupieni oraz mieli szansę zadecydować o poziomie i formie własnej aktywności. Przedmiotem rozważań mogą być utwory muzyczne, literackie, dzieło sztuki plastycznej, architektury, sztuka teatralna czy film. Zainteresowanych tym ostatnim nauczycieli odsyłam do książki Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie, w której można znaleźć interesujący scenariusz Ale kino. Scenariusz przewiduje trzy warianty:
– dopowiedzenie zakończenia filmu;
– wejście uczniów w rolę aktorów filmu niemego;
– wykorzystanie filmu jako formy sprawdzenia wcześniej zdobytych wiadomości i umiejętności. Metody ekspresyjne (łac. expressio – wyrażenie) mają na celu wyrażanie zewnętrzne stanów uczuciowych poprzez zaaranżowanie przez nauczyciela sytuacji o emocjonalnym charakterze.
Zakładają czynny udział uczniów w projekcie typu spektakl teatralny, pokaz, wystawa czy happening. Pomocna może być również drama (bądź jej elementy) lub różnorodne symulacje, podczas których uczniowie wchodzą w przewidziane scenariuszem role. Uczestnicy mogą odgrywać role aktorów, reżyserów, scenografów, choreografów, autorów, wodzirejów, animatorów i inne. Zakres tematyczny nie ma praktycznie granic. Mogą to być zajęcia stricte powiązane z tematyką konkretnej edukacji, jak również wynikające z programu wychowawczego czy profilaktycznego szkoły lub po prostu planu pracy wychowawcy klasowego. Nauczyciele zbyt rzadko wykorzystują w procesie lekcyjnym muzykę, aby wywołać reakcję uczniów. A muzyka jako element ilustrujący może być impulsem do wyrażenia emocji przez dzieci, np. za pomocą rysunku. Jest to cenne, nawet jeśli osobie postronnej rysunki wydają się zwykłymi bazgrołami.
ROZWIĄŻMY PROBLEM SWOT-EM
S – mocne strony stosowania metod waloryzacyjnych w szkole nasuwają się niemal same. Z założenia odwołują się do emocji, więc tym samym stwarzają szansę na prawdziwe przeżycia. Podczas takich lekcji nauczyciel kieruje dyskusją w całkowicie odmienny sposób.Zamiast zwracać się do uczniów z pytaniem „co widzisz?” – prowokuje odpowiedź na pytanie „co czujesz?”. Jest szansa na to, aby młody człowiek zastanowił się, co mu się podoba, a co nie i dlaczego właśnie tak odbiera rzeczywistość. Wielką zaletą metod waloryzacyjnych jest uczenie uczniów identyfikowania własnych potrzeb. Uczeń uczy się mówić o własnych emocjach oraz rozwija umiejętności interpretacyjne.
W – słabe strony wiążą się najczęściej z problemem słabej bazy dydaktycznej szkół i placówek oświatowych. Stosowanie metod waloryzacyjnych zabiera dużo czasu oraz niekiedy użycia profesjonalnego sprzętu. Film oglądany w warunkach przypominających salę kinową z pewnością będzie głębiej oddziaływać na odbiorcę niż tradycyjna sala lekcyjna. Poza tym można wnioskować, że prawo oświatowe nie sprzyja stosowaniu takich technik pracy. Sztywne, nieprzekraczalne limity narzucone rozporządzeniem MEN-u w sprawie ramowych planów nauczania skutkują niechęcią nauczycieli do opuszczania szkolnych sal. Każde wyjście choćby jednej klasy do muzeum, kina, teatru lub na spacer, zwłaszcza w małych szkołach, wywołuje prawdziwy chaos organizacyjny.
O – możliwości metod waloryzacyjnych są blisko związane z ich słabymi stronami. Są dobrym pretekstem do opuszczenia szkoły i lekkiego rozluźnienia systemu klasowo-lekcyjnego. Możemy dzięki ich zastosowaniu rozpoznać zainteresowania uczniów, dowiedzieć się o ich osobistych doświadczeniach lub stworzyć warunki do odkrywania zainteresowań. Nauczyciele wdrażający metody waloryzacyjne mają z pewnością ułatwione zadanie w spełnieniu wymogów, jakie narzuca podstawa programowa kształcenia ogólnego w części „Zalecane warunki i sposoby realizacji”. Dotyczy to m.in. nauczania języków obcych, przedmiotów artystycznych, języka polskiego, historii, wiedzy o społeczeństwie, a nawet wybranych aspektów nauczania przedmiotów przyrodniczych.
T – zagrożenia wiążą się z trudnościami, jakie mogą się pojawić ze zrozumieniem przekazu zarówno w warstwie rzeczowej, jak i emocjonalnej. Zdarza się, że efekty osiągane z zastosowaniem metod waloryzacyjnych rozczarowują. Nauczyciel angażuje się w przygotowanie zajęć, zapewnia niezbędne środki dydaktyczne, a cele nie zawsze są osiągnięte w należytym stopniu. Poza tym mogą pojawić się trudności z podsumowaniem zajęć, np. w przypadku zajęcia przez uczniów skrajnie odmiennych stanowisk.
ZAMIAST PODSUMOWANIA...
Istota metod waloryzacyjnych sprowadza się do zmiany w podejściu samego nauczyciela. Gdy prezentujemy uczniom dzieło, sprawę, pogląd zamiast pytać: co widzisz? co sądzisz? jak pobudziliśmy fantazję uczniów. Umiejętnie stosowane techniki waloryzacyjne pozwalają zaangażować wszystkich uczestników zajęć, mogą stanowić również impuls do dyskusji na różne tematy. Uświadamiają uczniom i nauczycielom, że świat możemy odbierać niezwykle różnorodnie i indywidualnie. Wywołane reakcje mogą być spontaniczne oraz subiektywne. Pozwalają uciec od schematycznego „co autor miał na myśli...”.
BIBLIOGRAFIA
Bernacka D. [2001], Od słowa do działania, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa.
Brudnik E., Moszyńska A., Owczarska B. [2000], Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie, Zakład Wydawniczy SFS, Kielce.
Fenstermacher G.D., Soltis J.F. [2000], Style nauczania, WSiP, Warszawa.
Janowski A. [2002], Pedagogika praktyczna, Fraszka Edukacyjna, Warszawa.
Edukacja regionalna. Poradnik dla nauczyciela [2001], Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, Warszawa.
Opracowała Edyta Szumocka
